Pandemi öncesi dönemin biraz üzerine çıkılmasına rağmen siyasi ve ekonomik belirsizlikler, artan enflasyon ve faiz oranları, tedarik zinciri sorunları ve öngörülen ekonomik durgunluk gibi faktörler nedeniyle 2023’te küresel sanat piyasası için inişli çıkışlı bir yıl oldu ve beklenenden daha düşük bir büyüme gerçekleşti. Küresel sanat satışları, yıllık yüzde 3 artışla yaklaşık 67,8 milyar dolara ulaştı. Bu, pazarın 2019’daki 64,4 milyar dolarlık pandemi öncesi seviyesini aştığını gösteriyor. ABD, İngiltere ve Çin en büyük pazarlar olarak öne çıkmaya bu yıl da devam etti. Özellikle Çin’de halk sağlığı gerekçeleriyle gerçekleşen sıkı kapanmalar, bölgedeki sanat piyasasının 2022’deki toparlanmasını olumsuz etkiledi.
Henüz yılın başında, Ocak ayında ilk edisyonu gerçekleşen Singapur’un yeni sanat fuarı ART SG büyük ilgi topladı. Art Basel’in de ana sponsoru olan UBS tarafından desteklenen ART SG, Singapur’un kıyılarında 160 sanat galerisini bir araya getirdi. Fuar organizatörleriyle gerçekleştirdiğim sohbetlerde, Art Basel Hong Kong dışında, Singapur gibi ticari bir merkezde gerçekleşen uluslararası sanat fuarının Asya Pasifik bölgesine etkileri ve gelişmeleri dinleme şansım oldu. Kişisel izlenimlerime dayanarak fuarın sadece ticaret odaklı olmadığını, aynı zamanda bölgede sanata yeni ufuklar açan güçlü bir organizasyon olmayı hedeflediklerini görmek memnuniyet vericiydi. Hızlı bir şekilde gerçekleşen satışlar ile fuarın ikinci ve üçüncü günlerinde galerilerin çoğunun ikinci seçkilerini sunmuş olmaları, bölgedeki talebin büyüklüğünü gösterir nitelikteydi. Art SG fuarının da etkisiyle Singapur, önemli bir sanat merkezi olarak yükselmeye devam edecek gibi görünüyor.
ABD, Britanya, Çin, Fransa ve Güney Kore
Sanat Piyasası Rakamlar ve Yüzdeler: UBS & Art Basel Sanat Pazarı Raporu 2023’e göre ABD’nin 2022’de küresel sanat satışlarının değer bazında yüzde 45’ini kontrol ederek en büyük pazar olma başarısı, sanat dünyasındaki önemli bir gelişmeyi ifade ediyordu. 30.2 milyar dolarlık değeriyle yüzde 8’lik bir artış göstererek ABD’nin bu alandaki en yüksek seviyeye ulaşması, müzayede pazarındaki büyüme ve galeri satışlarındaki artışın bir göstergesi olarak öne çıkıyor. Bu başarı, ABD’nin küresel sanat sahnesindeki liderliğini sürdürdüğünü vurguluyor. ABD pazarı, 2020’deki yüzde 25’lik satış düşüşünün ardından tüm küresel pazarlar arasında en güçlü toparlanmalardan birini yaşıyor.
Birleşik Krallık, küresel satışların yüzde 18’ini oluşturarak ikinci sırada yer aldı. Çin ise pazarın yüzde 17’sini temsil ederek 2021’de ikinci sıradayken 2022 yılında üçüncülüğe geriledi. Britanya, 2022’de 11,9 milyar dolarlık satışla ekonomik ve siyasi çalkantılara rağmen yüzde 5’lik bir büyüme kaydetti. Bu, büyümenin ikinci yılıydı, ancak ülke henüz pandemi öncesi 12,2 milyar dolarlık seviyesine ulaşamadı.
Geniş çaplı kapanmaların piyasa faaliyetini ciddi şekilde engellemesi nedeniyle Çin’in 2022 yılı daha kötü geçti ve satışlar yıllık yüzde 14 düşüşle 11,2 milyar dolara geriledi. Ancak bu Çin’e özel durum, Asya Pasifik bölgesi için genel bir izlenim yaratmamalı. Yazının ilerleyen kısımlarında buna ayrıca değineceğim. 2020 hariç tutulduğunda Çin sanat pazarının 2009’dan bu yana yaşadığı en kötü yıldı. Bazı sanat fuarları ve müzayedelerin iptal edilmesi, kısaltılması veya ertelenmesi bu düşüşte önemli rol oynadı.
Diğer bir önemli pazar olan Fransa da bu bağlamda dikkate değer. Art Basel’in ikinci Paris edisyonuyla birlikte bölgedeki sanat ortamı canlılık kazandı. Fuara paralel olarak şehirdeki kamusal alanlara yerleştirilen enstalasyonlar da dikkat çekiciydi.
Asya piyasasındaki bir diğer önemli merkez olan Güney Kore’nin öncü bir küresel sanat merkezi olma iddiası, Seul’den yaklaşık bir saat uzaklıktaki Incheon Havalimanı’nda yakın bir zamanda hizmete girecek devasa bir sanat depolama tesisiyle güçlendirilecek. Beş katlı, 1 milyon metrekarelik tesisin raporlanan bütçesi 283.3 milyon dolar ve deponun 2026 yılına kadar tamamlanması planlanıyor.
Fuarlar, e-ticaret ve müzayedeler
Dünya çapında genel olarak çoğu galeriler için olumlu bir yıldı. Galeri satışları, yıllık yüzde 7 artışla 37,2 milyar dolarlık pandemi öncesi seviyesine ulaştı. Araştırmaya katılan galerilerin üçte ikisi yıllık bazda satışlarda bir artış yaşadıklarını bildirdi ve yüzde 58’i değerlerde 2019’a göre bir iyileşme gördü. Değerlerde yıllık bazda düşüş yaşayanların oranı ise yaklaşık olarak dörtte bir oldu. Sanat fuarlarının fiziksel olarak geri dönmesiyle galerilerin satışlarının giderek artan bir yüzdesini fuarlardan elde etmesine neden oldu. Bu oran, 2021’de satışların yaklaşık dörtte birinden (yüzde 27), 2022’de üçte birinden fazlasına (yüzde 35) yükseldi ancak bu rakam hâlâ 2019’daki yüzde 42’lik oranın biraz altında kaldı.
Pandemi döneminde galeri ve müzayede evlerinin ayakta kalmasına katkıda bulunan e-ticaret, koleksiyonerlerin fiziksel etkinliklere daha yoğun yönelmeleriyle birlikte 2022’de azaldı. Ancak, pazar hâlâ tamamen pandemi öncesi dönemin çevrimiçi ve çevrimdışı satış oranına dönmemiş durumda. Çevrimiçi satışlar, 2021’deki 13.3 milyar dolar zirvesinden yüzde 17 düşerek 11 milyar dolara geriledi, ancak bu oran hâlâ 2019’dan yüzde 85 daha yüksek. Online satışlar, 2022 sanat pazarının genel satış hacminin yüzde 16’sını temsil etti, bu da yıllık bazda yüzde 4’lük bir düşü anlamına geliyor.
Müzayede evi sektöründeki satışlar, kamuya açık ve özel satışları içeren tüm sektörlerde yıllık yüzde 2 düşüşle 30,6 milyar dolara geriledi. Bu, hâlâ pandemi öncesi 2019 yılına kıyasla yüzde 11’lik bir artış anlamına geliyor. Pazarın üst segmentindeki güçler Christie’s, Sotheby’s ve Phillips’in her birinin 2022’de 17,7 milyar dolarlık toplam yıllık gelirle rekor kırdığını görüyoruz. Yüzde 2’lik bu düşüş bizleri yanıltmamalı, 2023 oldukça büyük satışlara da tanıklık etti. ilerleyen kısımlarda müzayedelerdeki değerli satışların bir listesi bulunuyor.
NFT’lerin düşüşü
2022’de sanat piyasası dışındaki platformlarda satılan sanatla ilgili NFT’lerin satışları önemli ölçüde azaldı ve 1.5 milyar doların biraz altına indi. 2021’de neredeyse 2.9 milyar dolarla zirveye ulaştıktan sonra, yıllık yüzde 49’lık bir düşüş yaşandı. Ancak bu, hâlâ 2020’deki sadece 20 milyon doların biraz üzerindeki satış hacminin 70 katından fazla bir değerde. Sanatla ilgili NFT’ler, diğer türdeki dijital koleksiyon ürünlerinden çok daha fazla değer kaybetti ve 2022’de Ethereum ağındaki NFT satışlarının değerinin sadece yüzde 8’ini oluşturdu; buna karşılık, dijital koleksiyon ürünleri tabanlı NFT’lerin bu oranı yüzde 67 idi.
Müzayedelerde öne çıkan eserler
2023 Kasım ayı kapanışında müzayede satışları dikkat çekti. Belki önümüzdeki yılın raporlarında daha farklı gelişmeler ve müzayede ekonomisinde iyileşmeler gözlemleyeceğiz. Sotheby’s’in modern akşam müzayedesinde 13 Kasım’da gerçekleşen bir satışta, Philip Guston’ın 1952 tarihli eseri The Bell 6-8 milyon dolar arasında bir fiyatla alıcı buldu. Bu eser, sanatçının New York’taki erken dönem soyutlamalarından biri olarak öne çıkıyor. Eserin sahibi Avukat Aaron I. Fleischman. Fleischman, eserin uzun yıllardır onda olduğunu ve ona büyük bir önem verdiğini belirtiyor. Ancak, eseri bağışlamak istese de, zaten büyük Guston eserlerine sahip olan müzeler bu bağışı kabul etmeye yanaşmıyor. Bu durum, bazen koleksiyonerlerin önemli eserlerini müzelere bağışlama isteğine karşılık, müzelerin koleksiyonlarını ve kaynaklarını dengeli bir şekilde yönetme çabalarını yansıtıyor. Müzeler, koleksiyonlarına yeni eserleri eklerken, koleksiyonerlerin bağışları konusunda dikkatli bir seçim yapabilirler. Her müzenin belirli bir odak alanı ve koleksiyon stratejisi olduğu unutulmamalıdır. Bu tür durumlar sanat dünyasında zaman zaman tartışmalara yol açabilir ve bağış yapmak isteyen koleksiyonerler ile müzeler arasında anlayış ve uzlaşma süreçlerine ihtiyaç duyulabilir.
Aynı dönemde Christie’s müzayedesinde dikkat çeken bir başka eser ise Robert Colescott’un 1975 tarihli eseri Eat dem Taters. Bu eser, Siyah figürlerin bir masa etrafında oturduğu ve Vincent Van Gogh’un Patates Yiyenler tablosuna gönderme yaptığı özel bir çalışma. Tahmini fiyatı 2 ila 3 milyon dolar arasındaydı. Yaklaşık 4 milyon dolara satıldı.
Son olarak, 7 milyon dolarlık tahmini fiyatıyla ABD’de yaşayan Etiyopyalı sanatçı Julie Mehretu’nun 2008 tarihli eseri Şafak ve Sabahla Yürüyenler, Sotheby’s müzayedesinde satışa çıktı. Ekim ayında 9,3 milyon dolarlık bir açık artırma rekoruna ulaşarak dikkat çeken bu eser, sanatçıların üretimlerinin maddi değerini ve eserlerinin talebini yansıtabilen müzayede olaylarının önemli bir göstergesi olarak öne çıkıyor. Julie Mehretu, bu soyut tablosuyla bir kez daha Afrika doğumlu bir sanatçının müzayedede en yüksek fiyata satılan eseri olma rekorunu kırdı. New York’taki Sotheby’s müzayedesinde 10,7 milyon dolara (8,6 milyon sterlin) alıcı bulan tablo, 9,5 milyon dolara alıcı bulmasına rağmen, ücretler de eklendiğinde 10,7 milyon dolara ulaşarak rekor kırdı. Elli iki yaşındaki Mehretu, Etiyopya’da doğdu ve 1977’de siyasi çekişmelerin yaşandığı bir dönemde ailesiyle birlikte ABD’ye taşındı. O zamandan bu yana hızla büyüyen çağdaş Afrika sanat dünyasının önde gelen isimlerinden biri haline geldi. 2005’teki Katrina Kasırgası ve kasırganın ABD’nin New Orleans kenti üzerindeki etkisine yanıt olarak oluşturulan bir serginin parçası olarak Şafak ve Sabahla Yürüyenler‘i resmetti. Julie Mehretu’nun eserinin, Katrina Kasırgası’nın etkilerine yanıt olarak ortaya çıkan bir serginin bir parçası olarak resmedilmiş olması, eserin sadece sanatsal değil aynı zamanda tarihsel ve sosyo-politik önemini de vurguluyor.
2023’teki müzayede satışlarının en pahalı 50 eserinden sadece üçü kadın sanatçılara aitti. Bu da sanatın piyasasında toplumsal cinsiyete dayalı ayrımcılığın en gözle görünür örneklerinden biri olarak kayda geçti. Bu eserler ise Louise Bourgeois, Georgia O’Keeffe ve Joan Mitchell’e aitti. Bu yılki müzayede satışlarında, kadın sanatçıların eserleri arasında en yüksek fiyatlı olan ise Louise Bourgeois’nın Spider eseri oldu ve sanatçı nezdinde yeni bir müzayede rekoru kırarak 32,8 milyon dolarla alıcı buldu.
Pablo Picasso’nun Femme à la montre (1932) adlı eseri ve Gustav Klimt’in Dame mit Fächer (Lady with a Fan, 1917) adlı eseri yüksek fiyatlara alıcı buldu. Femme à la montre (1932) 139.4 milyon dolara satılırken Gustav Klimt’in satışı Sotheby’s Londra modern ve çağdaş akşam müzayedesinde 85.3 milyon pound (106.8 milyon dolar) ile Avrupa’daki bir müzayede evinde satılan en pahalı sanat eseri oldu. Klimt’e ait bir diğer eser Insel im Attersee (Attersee Adası, yaklaşık 1901), Lady with a Fan‘ın (1917) satışından haftalar önce, Sotheby’s’in New York’taki modern akşam müzayedesinde 53,2 milyon dolara satıldı.
Claude Monet’nin Le bassin aux nymphéas eseri Christie’s İzlenimci ve Modern Sanat Akşam Müzayedesi’nde 2023 Kasım ayında 74 milyon dolara satıldı. Satış öncesinde, bu eser hiçbir sergide yer almamış veya müzayedede teklif edilmemişti.
Jean-Michel Basquiat’nın 1983 tarihli triptik eseri El Gran Espectaculo (The Nile), ilk olarak Christie’s’in 21. yüzyıl akşam müzayedesinde Mayıs ayında 67.1 milyon dolara satıldı. Eserin tahmini satış rakamı 45 milyon dolardı. Basquiat’ın eserleri için ikincil piyasanın ne kadar hızla arttığının bir göstergesi olarak, El Gran Espectaculo (The Nile) en son 2005 yılında moda tasarımcısı Valentino Garavani tarafından Sotheby’s’te 5,2 milyon dolara satın alınmıştı ve o zaman Basquiat’a ait bir eser için “yüksek fiyat” olarak kabul edilmişti. Eserin satışından elde edilen gelirin bir kısmı, sanat ve moda eğitimini geliştiren Roma merkezli bir kuruluş olan Accademia Valentino’ya verildi.
Lucian Freud’un Figure in Movement (1976) adlı eseri, Kasım ayında Christie’s’in New York’taki 20. yüzyıl akşam satışında 52.2 milyon dolarlık bir gelir elde etti. Sanatçının bu tuvali daha önce hiçbir müzayedede yer almamış ve son 50 yıldır özel bir koleksiyon içinde saklanmıştı. Bu, sanatçının açık artırmadaki yedinci en yüksek fiyatlı eseri oldu. Bacon’un 1969 tarihli Three Studies of Lucian Freud adlı eseri, on yıl önce Christie’s müzayedesinde 142.4 milyon dolara satılmıştı.
Daha detaylı okumalar için:
Sanat Piyasası Rakamlar ve Yüzdeler: UBS & Art Basel Sanat Pazarı Raporu 2023, Dr. Clare McAndrew
“In November Sales, Top Collectors Part with Major Works by American Artists”, Angelica Villa, ARTnews, 1 Kasım 2023.
“Ethiopian painter Julie Mehretu breaks auction for an African artist”, Maxwell Rabb, Artsy, 9 Ekim 2023.
“Discover the public program for the second edition of Paris+ par Art Basel”, Art Basel.
“Off the Court and Field, Top Athletes Become Players in the Art Market”, Robin Pogrebin ve Emmanuel Morgan, The New York Times, 19 Kasım 2023.
“Hauser & Wirth and Nicola Vassell Unveil New ‘Collective Impact’ Model with Collaborative Representation of Artist Uman”, Sarah Douglas, ARTnews, 28 Kasım 2023.
