Salt ve Kadir Has Üniversitesi’nin ortaklaşa yürüttüğü Reşad Ekrem Koçu ve İstanbul Ansiklopedisi Arşivi projesi kapsamında hazırlanan istanbulansiklopedisi.org, Koçu’nun yarım kalmış İstanbul Ansiklopedisi‘nin A-G arası basılı ciltleri ile muhtelif nitelikte binlerce arşiv belgesini aynı alanda görüntüleme olanağı sunar. Farklı dönemlerde yayımlanmış ansiklopedi maddeleri ile sonraki ciltlerin malzemesini içeren ve ilk kez erişime açılan arşivden 40.000’i aşkın belgeyi aynı platforma taşır. Böylelikle hem basılı ansiklopedi ciltleri ve arşiv belgelerini detaylı olarak inceleme hem de malzemeler arası metinsel ve görsel ilişkilerin izini sürme imkânı sağlar.
Reşad Ekrem Koçu ve İstanbul Ansiklopedisi Arşivi projesinin bir çıktısı olarak Başka Kayda Rastlanmadı sergisi ile aynı adlı e-yayının ardından hayata geçirilen web sitesi, temel bilgiler kadar sıra dışı kayıtları, tekrarları, şaşırtmacaları ve sunduğu bilgilerin geçerliliği bakımından etraflıca irdelenmeyi bekliyor.
Reşad Ekrem Koçu’nun İstanbul Ansiklopedisi Hakkında
İstanbul Ansiklopedisi, tarihçi ve romancı Reşad Ekrem Koçu’nun (1905-1975) ömrünün büyük kısmını adadığı, ancak tamamlayamadığı kapsamlı bir çalışmadır. Koçu, İstanbul’un “muazzam kütüğü”nü oluşturmak üzere 1944’te başladığı etraflı kaynak tarama ve madde yazımı çalışmalarını vefatına kadar sürdürür. Koçu’nun 24 cilt olarak planladığı ansiklopedinin G harfine kadarki ilk 11 cildi 1973’e dek aralıklarla fasiküller hâlinde basılır.
Sokaklardan mimari yapılara, mühim ya da sıradan şahıslardan şehrin âdetlerine, tarihî olaylardan şehir efsanelerine, nice konu farklı anlatımlar ve resimler eşliğinde kayda geçirilir. Dönemin değerli tarihçi, edebiyatçı, akademisyen ve sanatçılarının katkıda bulunduğu İstanbul Ansiklopedisi, tezkirecilik geleneğiyle Batılı ansiklopedizmi birleştiren bir başvuru kaynağı, bir tanıklıklar derlemesi ya da İstanbul’a dair her şeyi içerme çabasında devasa bir girişim olmasının yanı sıra, bütün bu malzemeyi kendine has bir İstanbul fikri veya imgesi olarak yeniden inşa eden sıra dışı bir çalışmadır.
İstanbul’un Osmanlı İmparatorluğu başkentinden Türkiye Cumhuriyeti’nin bir vilayetine dönüşmesine tanıklık eden Koçu, şehri resmederken kazadan cinayete, turistten garsona, kahveden hamama gündelik ve alelade olanı anlatıma dâhil eder. Koçu hayattayken “Aba”dan “Gökçınar (Mehmed)” maddesine kadar basılabilmiş olan İstanbul Ansiklopedisi, resmî tarih anlatısının ötesine geçerek farklı pencereler aralaması sebebiyle 1990’lardan itibaren gitgide daha çok tarihçi ve araştırmacının ilgisini çeker.
Koçu’nun tasarı aşamasında kalmış gelecek ciltler için derleyip kurguladığı kapsamlı malzeme, 2018’de Kadir Has Üniversitesi tarafından devralınmasıyla bütünlüklü olarak ortaya çıkar. 40.000’i aşkın belgeden oluşan arşiv, Koçu’nun çalışma yöntemlerine ve 20. yüzyılın ikinci yarısında kısıtlı imkânlarla çok ciltli ve yazarlı bir yayın üretmeye dair verdiği fikirler açısından bir tür “medya arkeolojisi laboratuvarı” niteliği taşımaktadır. “Gökdemir (Döndü)” ile “Zürefa Sokağı” maddeleri arası ciltlerde yer alması planlanmış ve arşivde bir listesi de bulunan maddelerin taslakları, yayımlanmış ciltlerdeki bazı maddelerin erken versiyonları, Koçu’nun kimi durumlarda malzemeye göre maddeler derlediğini düşündüren bağımsız metinler ile fotoğraf, çizim, alıntı gibi büyük bir çeşitlilik arz eden belge grubu, ansiklopedinin karmaşık ve çok katmanlı oluşum sürecini ayrıntılandırır.
***
Proje Yürütücüsü: Fatma Çolakoğlu
Proje Ekibi: Gamze Cebeci, Masum Yıldız, Mehtap Kuru, Sinem Ayşe Gülmez Saydam, Aybike Batuk, Didem G. Önal, Ezgi Tuncer, Firuzan Melike Sümertaş, Gürbey Hiz, Mehmet Manyas, Serap Özyurt, Zehra Betül Atasoy
Proje Koordinatörü ve Danışmanları: Cansu Yapıcı; Bülent Tanju, Emre Ayvaz, Lorans Tanatar Baruh
Metin Düzelti: Ezgi Yurteri
Tasarım: Kraftend
Yazılım ve Uygulama: Ari Algosyan
Araştırma ve Dijitalleştirme: Ahmet Metin Öztürk, Ayşe Buluş, Ayşe Tuğba Silahtar, Büşra İyibaş, Derya Dertli, Dilay Dik, Elif Başgöl, Elif Tuna, Emre Ayvaz, Esra Nalbant, Gelengül Erkara, Murat Tülek, Mustafa Hazneci, Özge Ertem, Sinan Çetin, Yağmur Torun, Yonca Güneş Yücel
Emine Gönel ve Elif Birdoğan’ın çabalarıyla korunup saklanan İstanbul Ansiklopedisi külliyatı 2018 yılında Kadir Has Üniversitesi’ne devredildi.
Salt’ın İstanbul Ansiklopedisi üzerine Kadir Has Üniversitesi ile birlikte yürüttüğü arşiv ve araştırma projesi, 2018 yılında Meriç Öner (Salt Araştırma ve Programlar Eski Direktörü) ile Arzu Erdem (Kadir Has Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi Eski Dekanı) tarafından, Cansu Yapıcı’nın proje koordinatörlüğü ile Bülent Tanju ve Emre Ayvaz’ın danışmanlığında başlatıldı.
Salt’ın Reşad Ekrem Koçu ve İstanbul Ansiklopedisi Arşivi projesi kapsamında 24 Mayıs–29 Ekim 2023 tarihlerinde gerçekleştirdiği Başka Kayda Rastlanmadı sergisi ile aynı adlı e-yayın, Bülent Tanju, Cansu Yapıcı, Gülce Özkara ve Masum Yıldız tarafından, Ezgi Yurteri (Editör) ve Emirhan Altuner (Tasarım) ile birlikte hazırlandı.
