Zorlu geçen pandemi sürecinin ardından 2022, gerek kültür sanat kurumu, galeri ve müzeler gerekse yayıncılar için daha verimli ve üretken bir yıl oldu. Yayıncılar Birliği tarafından her yılın son döneminde açıklanan raporlar, özellikle 2019-2020 sürecinde üretim hızında ciddi bir düşüşe işaret ederken 2020-2021 verileri görece bir iyileşmenin söz konusu olduğunu ortaya koydu. Öte taraftan rakamların ve mevcut kriz döneminde kitap üretim, basım ve yayım hızının 2023 periyodunda daha da iyi olması bekleniyor. Matbaa, döviz, kâğıt ve ekonomik sorunlar belirli ölçüde devam etmekle yayıncıların sürece önceki yıllara nazaran daha olumlu yaklaştığı söylenebilir.
2022 boyunca kültür sanat kurumlarından bağımsız yayıncılara, galerilerden yayınevlerine birçok farklı oluşum kültür-sanat alanında yayın yaptı. Kimi sanatçı biyografisi, kimisi derleme, kimisi katalog türünde olan bu yayınlar, her şeye rağmen verimli bir sürece işaret ediyor. Bu yayınlar arasında birçok çeviri metin olmasına karşılık yeni telif kitapların da gün yüzüne çıktığı söylenebilir.
2022’nin öne çıkan kültür-sanat kitaplarını içeren bu listeyi hazırlarken yayımlanan telif-tercüme eserleri farklı başlıklar altında değerlendirmeye özen gösterdik. Bu noktada yayınevleri, galeriler, kurumlar ve bağımsız yayınları özel olarak değerlendirdik ve birbirlerinden ayırt etmeye özen gösterdik.
Öktem Aykut’tan sanatçı monografileri
2022 yılı içerisinde yayımladıkları üç özel kitapla yayıncılık serüvenine başlayan Öktem Aykut Galeri, aynı zamanda özel bir kitaplığın oluşmasına da zemin hazırladı. İlk üç yayınında figüratif resim alanındaki çalışmalarıyla ön plana çıkan Gökçen Cabadan, İhsan Oturmak ve Toygun Özdemir’in monografilerine okurla buluşturan Öktem Aykut, söz konusu eserlerle okuyucuya farklı kuşaklara mensup bu üç sanatçıyı, onların sanat pratikleri ve estetik yaklaşımlarına dair de yeni yaklaşımlar sunuyor.
Sanatçılarla yapılmış güncel söyleşilerin de yer aldığı Öktem Aykut monografi dizisinin editörlüğünü İbrahim Cansızoğlu, tasarımını ise Ulaş Uğur üstleniyor.
Başımızda Siyahtan Bir Hâle
Ahmet Doğu İpek’in 2020–2022 yılları arasında ürettiği yeni işlerinin izleyicilerle buluştuğu “Başımızda Siyahtan Bir Hâle” başlıklı yeni kişisel sergisinden hareketle yayımlanan bu kitap, serginin küratörü Selen Ansen’in kaleme aldığı metin ile Cana Bostan, Gökçen Erkılıç ve Nevzat Sayın’ın denemelerinden meydana geliyor. Çoğunlukla figüratif çalışmalar yürüten, yaşadığımız çağ ve iklime dair geliştirdiği soyutlamalarla kendisine özel bir alan açan İpek’in üretimlerine dair yeni açılımlar sunan bu metinler, aynı zamanda “ellerimizin veya gözlerimizin kavrayamadığı olguları –gökleri, karanlıkları, yeraltı güçlerini, tektonik hareketleri, gömülü hatıraları, sonsuz küçük, sonsuz büyük, çok uzak ve fazla yakın olanı” görünür kılıyor.
Selen Ansen ve Süreyyya Evren tarafından yayına hazırlanan, tasarımını Ali Emre Doğramacı’nın üstlendiği Başımızda Siyahtan Bir Hâle‘de Hadiye Cangökçe, flufoto (Barış Aras ve Elif Çakırlar) ve Sena Nur Taştekne tarafından çekilen sergiden görünüm ve röprodüksiyon fotoğrafları da yer alıyor.
Arter’in 2022 yılı içerisinde yayımladığı ve öne çıkan diğer kitaplar arasında Hans Haacke’in e-kitap olarak yayımlanan Çalışma Koşulları: Hans Haacke’nin Yazıları, Erdem Ceylan’ın Canan Tolon: Hasar’ı, Selen Ansen ve Süreyyya Evren tarafından hazırlanan Locus Solus ile Candeğer Furtun sayılabilir.
Füsun Onur: Evvel Zaman İçinde
Füsun Onur’un bu yıl Venedik Bienali Türkiye Pavyonu’ndaki sergisine eşlik eden, aynı zamanda sanatçının en kapsamlı monografisi olan Füsun Onur: Evvel Zaman İçinde, İKSV ve Yapı Kredi Yayınları ortaklığında yayımlandı. Füsun Onur’un sanat pratiğinin farklı yönlerini kendisiyle uzun süre birlikte çalışmış küratör, eleştirmen, sanat tarihçisi ve araştırmacıların makaleleriyle ortaya koyan yayın, 20’si spesifik eserlere odaklanan kısa eser okumaları ve altısı görece daha uzun 26 yazıdan meydana geliyor.
Editörlüğünü Bige Örer ve Nilüfer Şaşmazer’in üstlendiği kitapta Bige Örer, Ahu Antmen, İz Öztat, Fatih Özgüven, Paolo Colombo ve Seza Paker’in Füsun Onur üzerine kaleme aldığı metinler yer alıyor.
Günümüzde Sanat ve Deneyim
Hayalperest Kitap tarafından yayımlanan Günümüzde Sanat ve Deneyim, editör, eleştirmen, şair ve yazar Süreyyya Evren’in “günümüzde sanat deneyiminin sahici bir sorgulamadan nasıl geçirilebileceği” sorusunun peşinden giderek kaleme aldığı bir yazı dizisi, çeşitli matbu/dijital mecralarda yayımlanan makale ve eleştiri yazılarından meydana geliyor. Yakın dönem makalelerinde çağdaş sanat ekosistemini kuşatan teori, yorum ve tartışmaları yeni bir gözle ele alan Evren; okuru, “pandemi günlerinde sanat”, “gerçekliğin ikamesi olarak dijital sanat”, “sanatın fiziksel-dijital deneyimlenmesi”, “bütün bu sorunsallar arasında sanatın konumu” gibi günümüz sanat izleyicisinin sıkça tartıştığı/tartışmaya açtığı meseleleri irdeliyor.
Çağdaş Resmin Dervişi: Murat Sinkil – Yaşamı ve Sanatı
Nergis Abıyeva tarafından kaleme alınan Çağdaş Resmin Dervişi: Murat Sinkil – Yaşamı ve Sanatı, bir sanatçı biyografisi olmanın ötesinde, aynı zamanda Murat Sinkil’in Türkiye sanat tarihindeki yerini de saptamaya çalışan bir kitap. 80’li yıllarda “yeni dışavurumcu” bir üslupla resim yapan, 90’lı yıllarda sanatını başka bir evreye taşıyan Murat Sinkil, sanat piyasasının genel beğeni kriterlerine uymayı reddeden kişiliği, özgürlük arzusu ve içten tavrıyla yakın dönemin kendine has karakterlerinden biri olarak değerlendirilebilir. Çalışması boyunca Murat Sinkil’i salt bir sanatçı olarak değerlendirmeyen, aynı zamanda onu yakın çevresiyle ilişkileri bağlamında da ele alan Abıyeva, Sinkil’in sanatını üzerine inşa ettiği ilkeleri, sanat anlayışını ve dünyaya yaklaşım biçimini de işin içerisine katıyor.
Senin de Yaran, Rosa
Küratörlüğünü Pelin Uran’ın üstlendiği, Kurtuluş Rum İlköğretim Okulu’nda gerçekleşen “Senin de yaran, Rosa” sergisine paralel bir şekilde yayımlanan aynı isimli kitap, bağımsız bir yayın olarak 2022’nin öne çıkan kitaplarından biri oldu. Salt bir sergi yayını olmanın ötesinde, içerisinde yer alan metinlerle “yara” meselesine dair bir başvuru kitabı olarak da değerlendiribilecek Senin de yaran, Rosa, sanatçı ve yazarların “yaralanabilirlik” üzerine kaleme aldıkları metinlerden meydana geliyor.
Minerva Projects iş birliği ile yayımlanan kitabın editörlüğünü serginin küratörü Pelin Uran ile Yasmeen Siddiqui, tasarımını ise Ali Cindoruk üstleniyor.
OASIS
Christiane Peschek’in Türkiye’deki ilk kişisel sergisine paralel bir şekilde hazırlanan OASIS, Peschek’in çok duyulu yerleştirmesinden yola çıkarak kaleme aldığı yazıları bir araya getiriyor. İlhamını Roma hamamlarından Japon onsenlerine, Fin saunalarına ve Orta Avrupa’daki kaplıcalara kadar dünyanın tüm kültürlerindeki banyo geleneğinden alan sergi ve kitap, birbirlerine paralel bir yapı da teşkil ediyor. Bölümleri yağlama, egzersiz, yıkanma, serinleme, rahatlama gibi spa deneyiminin yedi aşamasına atıfta bulunarak oluşturulan kitap, aynı zamanda okurlar için kimi kişiselleştirilebilecek bazı egzersiz örneklerini de içerisinde barındırıyor, böylece salt bir metin olmanın ötesinde kimi yaşamsal pratikler için de kişiyle temas kuruyor.
Tasarımını Maris Nisu’nun üstlendiği kitapta Christie Pearson, Seçil Epik, Mohamad Abdouni, Melih Aydemir, Sophie Haslinger ve Elisa Medde’nin yazıları yer alıyor.
Otomy
Otomy, Ekin Kano ve Deniz Kırkalı’nın 2020’den beri süregelen ortak üretimlerinden yola çıkılarak hazırlanan ve Onagöre tarafından yayımlanan bir kitap.
Otomy, ana hatlarıyla her iki sanatçının (Kano ve Kırkalı) araştırma süreçleri ve pratiklerini oluşturan bedene —bedenin içine, dışına, sınırlarına, maddeselliğine, çürümesine, sızmasına ve dönüşmesine— ve bir mecra, form ve materyal olarak resme olan ilgilerinin somutlaşmış hali olarak değerlendirilebilir. Kesitinin farkında bir nesne olarak tasarlanan kitap, farklı bedenlerin içine yolculuk fırsatı sunuyor, bedeni katman katman açıyor ve onu bir bilgi üretme alanı, iş birliği mekânı ve ilişkilenme fırsatı olarak ele alıyor.
Onagöre’nin 2022’de yayımlanan ve öne çıkan diğer yayınları arasında Oğuzhan İzmir ve Ceminay Kara’nın Talveg / Thalweg’i, Sena Başöz’ün Nehir Yatağı / Riverbed’i, Ali Beşikçi’nin Fantazm / Phantasm’ı, Öykü Önal’ın Apaçık Saklı’sı sayılabilir.
Sentez ve Montaj: Özer Kabaş Yazıları
Özellikle e-yayıncılık çalışmalarıyla ön plana çıkan Salt, geçtiğimiz aylarda Sentez ve Montaj: Özer Kabaş Yazıları isimli yayını PDF ve EPUB formatlarında yayımladı. Salt’ın 2021 sonbaharında sanatçı, eğitimci ve yazar Özer Kabaş üzerine başlattığı arşiv ve araştırma sürecinin ilk çıktısı olarak ön plana çıkan yayın, Kabaş’ın 1966 ile 1997 yılları arasındaki yazılarını, kendisiyle yapılan söyleşileri ve bir yuvarlak masa toplantısının dökümünü bir araya getiriyor.
Sentez ve Montaj: Özer Kabaş Yazıları, ayrıca Özer Kabaş ile ilgili kaleme alınmış kimi yazıları da içerisinde barındırıyor. Kabaş’ın aramızdan ayrılışının ardından Zeynep Rona tarafından Ayşe ve Ercümend Kalmık Vakfı’nda düzenlenen “Özer Kabaş’ın Bıraktığı İzler” toplantısının dökümü ile Vasıf Kortun’un, Kabaş’ın yazılarına dair metni kitapla birlikte okurun dikkatine sunuluyor. Adını sanatçının 1969 tarihli “Türk Resminde Montaj” makalesinden alan Sentez ve Montaj, 2023 yılı başında basılı kitap olarak da yayımlanacak.
Yan Kapıdan Girenler: Modern Türk Resminin Analizi
2021 Aralık’ta yayımlanmasına karşılık Elif Dastarlı’nın Hayalperest Yayınları tarafından yayımlanan eseri Yan Kapıdan Girenler: Modern Türk Resminin Analizi’ni ayrıca vurgulamak istedik.
Sanat tarihçisi ve akademisyen Elif Dastarlı, Yan Kapıdan Girenler: Modern Türk Resminin Analizi’nde Türkiye’nin modernleşme sürecini sanat, sanatçı ve sanat eserleri üzerinden ele alırken bütün bir kitabı “modern Türk sanatının ne olduğu” sorusu üzerine inşa ediyor. Kitap boyunca gündelik olandan iş hayatının zorunluluklarına, sanatçının var olma ve kendisini inşa etme sürecinden sporun zaman içerisinde kat ettiği yola, mimaridan edebiyata, sosyolojiden sanayiye birçok farklı alanda/sahada Cumhuriyet boyunca atılan adımları merkezine alarak işleyen Dastarlı, nihayetinde ortaya modern çağın ressamları ve resimleri üzerinden yeni bir anlatı çıkarıyor. Yazar, modernleşmenin Batılılaşma ile özdeş tutulmasına dair bakışın farklı yönlerini yeniden tartışmaya açarak tüm bu sorunsallara dair resim sanatı üzerinden kapsamlı ve yeni bir okuma yapıyor.
BONUS!
2022, yazının başlangıcında da belirttiğimiz gibi yayıncılık anlamında son 2 yıla kıyasla daha olumlu bir süreç olarak kabul edilebilir. Bu hareketlilik kendisini kültür-sanat kitaplarında da gösterdi. Biz de şüphesiz birçok kıymetli yayına bu içerikte detaylı olarak yer veremedik, ancak bizim için öne çıkan, ana listeye dâhil edemediğimiz aşağıdaki 10 kitabı da anmadan geçmek istemedik. Bu nedenle yazının sonunda, 2022’de yayımlanmış kültür-sanat kitaplarına dair bir “BONUS!” listesine yer veriyoruz.
Tell Me Your Story, PaperStreet
Nevzat Sayın, Labirent | Labyrinth, Manifold,
Alistair Hicks, Kentin Aynaları – İstanbul’un Sanatçılarından Yansımalar, YKY
Performing Collections, Salt
Andre Malraux, Düşsel Müze, Everest Yayınları
Nasan Tur, Gözümdeki Kıymık, Dirimart
Peter Osborne, Kavramdan Sonra: Çağdaş Sanatın Felsefesi, Tellekt
Costantino D’Orazio, Van Gogh Gizemi, Ketebe
François Soulages, Fotoğrafın Estetiği: Kaybolan ve Geriye Kalan, Espas Kitap
Cem İleri, I Prefer N-N-Not To, Norgunk
Sanat ve Ekoloji, Derleyen: Eda Sezgin, İletişim Yayınları
Bu yazıyı beğendiniz mi?
Argonotlar Telif Kumbarası desteğinizi bekliyor!
Çok sesli ve bağımsız güncel sanat yayını Argonotlar, 2025 yılı yazar telifleri için okurlarını desteğe çağırıyor.
Siz de kampanyaya tek seferlik 750₺, 1000₺ ve 2000₺ olmak üzere üç farklı kategoriden sizin için en uygun olanını seçerek destek olabilirsiniz.
