Yaklaşık beş yıldır Ukrayna Kültür Bakanlığı’nda çalışıyorum. Yaratıcı endüstrilerin ve kurumlarının büyümesini, salgın krizini ve salgın sonrası toparlanmayı gördüm. Tüm sıkıntılara rağmen yaratıcı endüstriler, her zaman cesaret verici, rahatlatıcı ve ilham verici şekilde oradaydı. İyi günde ve kötü günde, Ukrayna’yı yaşamak için hep daha canlı, renkli ve huzurlu bir yer haline getirdiler.
Savaş her şeyi değiştirdi.
2014’te Ruslar Ukrayna’nın Donetsk şehrini işgal etti ve büyük bir yaratıcı merkez olan Izolyatsia‘yı işkence tesislerine, bir hapishaneye dönüştürdü.
2022’de Ruslar Buça’dan çekilirken, apartmanlardan birinde 10 yaşındaki bir kızın piyanosuna mayın döşediler. Bunu bilerek, soğukkanlılıkla yaptılar: mayını içine koydular, piyanonun üzerinde duran ödülleri geri yerine yerleştirdiler ve bunu, buranın küçük bir kızın odası olduğunu bile bile yaptılar. Şans eseri, ebeveynleri piyanonun üzerinde duran ödüllerin sırasının değiştiğini fark etti ve felaket önlendi. Ama sadece bu sefer. Yaratıcı olan her şeyin yok edilmesi, şu anda Ukrayna’nın işgal altındaki tüm bölgelerinde devam ediyor.
Tam ölçekli istila, Ukrayna’daki yaratıcı endüstrilerin varlığını tehlikeye attı. Yaratıcı endüstrilerin en zorlu ekonomik krizlerden sağ çıkabileceğine inanıyorum ama onları yok eden bir şey var: özgürlüğün yokluğu. Özgürlük, yaratıcılığın, yenilikçiliğin ve rekabetin anahtarıdır, dolayısıyla yaratıcı sektörler otokratik ortamda var olamaz. Bu yüzden Ukrayna yaratıcı ekonomisinin geleceğini güvence altına almanın tek bir yolu var: savaşı kazanmak ve Ukrayna’nın özgürlüğünü güvence altına almak.
Yaratıcı endüstrilerimiz bunu açıkça anlıyor ve ulusal direnişe aktif olarak katılıyor.
İlk olarak, Ukrayna’nın mesajlarını yabancı kitlelere iletmek ve mizah, videolar, şarkılar, tasarımlar ve diğer yaratıcı içerikler aracılığıyla gerçeği paylaşmak için çok önemli bir araç haline geldiler. Bu askeri çatışmaya, akıllı telefon savaşı denebilir ve Ukrayna’nın askeri başarısı ve müttefiklerinin sağladığı yardım, bilgi başarısına bağlıdır.
Uluslararası ‘Ukrayna gibi cesur olun’ kampanyası, Hollywood yıldızlarının Ukrayna’ya ziyaretleri ve bazı Azovstal mahkumlarının serbest bırakılması, yaratıcı profesyonellerimizin çabaları olmadan mümkün olamazdı. Ukrayna sosyal medya savaşını kazanıyor. Savunma Bakanlığı’nın Rus ordusuyla alay etmek için kullandığı mizah yapan ve kendi kendine örgütlenen girişimler var. Ayrıca Rusya’nın finansal hizmetlerini ve dijital altyapısını başarıyla çökerten 200 binden fazla katılımcıdan oluşan bir bilişim teknolojileri ordumuz var.
İkincisi, yaratıcı endüstriler en karanlık zamanlarda bile, kelimenin tam anlamıyla kesintiler sırasında bile, çalışmaya ve ihracat yapmaya devam ediyor. 2022’nin altı ayında bilişim ihracatı geçen yılın benzer dönemine göre yüzde 23 arttı. Yaratıcı işletmeler ayrıca Ukrayna ordusu için ürünler üretmeye başladı: moda markaları üniforma dikiyor, çizme ve hatta kurşun geçirmez yelek yapıyor. ‘Spend with Ukraine’ ve ‘Made with Bravery’ gibi projeler, yabancı müşterilere Ukrayna’nın ürün ve hizmetlerini sunuyor ve Ukrayna ordusu için fon topluyor.
Üçüncüsü, birçok yaratıcı profesyonel gerçekten orduya katıldı. Bunlar en iyi insanlarımız: en zeki, en yetenekli, motive olmuş, parlak, dürüst ve cesur. En iyi insanlarımızı orada kaybediyoruz. Kısa bir süre önce Ulusal Operet Tiyatrosu sanatçısı Vadym Khlupyanets savaş alanında öldü, sadece 26 yaşındaydı. Rusların, Kharkiv Oblastı’nı işgali sırasında çocuk kitabı yazarı Volodymyr Vakulenko‘yu kaçırıp öldürdüğünü öğrendik. PEN Ukrayna, ‘Savaş Tarafından Uzaklaştırılan Kültür İnsanları’ listesini güncelliyor – ve bu, bakılması gereken en acı verici şey.
Büyük ölçekli savaştan önce Ukrayna’daki yaratıcı endüstriler, GSYİH’nın %4,2’sini oluşturan dinamik bir sektördü. İşgal başladığında yaratıcı endüstrilerdeki toplam vergi mükellefi sayısı %60, beyan edilen gelir ise %41 oranında azaldı. Yaratıcı profesyonellerin %37’si işini kaybetti. Dünya Bankası verilerine göre, Haziran 2022 itibarıyla yaratıcı ürün üretimindeki aksama nedeniyle kaybedilen gelir 13 milyar doları buldu. Beyin göçü, ekonomik gerileme, katma değer zincirlerinin bozulması – tüm bu sorunlarla karşı karşıyayız.
Aynı zamanda, yaratıcı endüstriler için ayrılan devlet bütçesi, devlet müdahalesi olanaklarını sınırlayan orduya yeniden tahsis edildi. Bu nedenle, kalkınma ortaklarıyla yakın işbirliği, Ukrayna’nın Toparlanma Planının temelini oluşturan ana fikirdir. Başlangıçta, iki ana öncelik vardı: İstihdamı korumak ve yaratıcıların faaliyetlerine devam etmelerine ve yaratıcı bir ürün üretmelerine yardımcı olmak. Uluslararası ortaklarımız, yurtdışındaki Ukraynalılar için hibe ve burslar, acil mali yardım, malzeme ve ekipman desteği, ikamet ve eğitim olanakları sağladı.
Ukrayna’nın toparlanma planının halihazırda harekete geçen ve gerekli önlemleri uygulayan birçok tarafı var. Tamamen hükümet planı değil. Uluslararası bağışçılar ile Ukrayna kültür sektörü arasındaki işbirliği düzeyi, merkeziyetsiz ve yataydır.
Uzun vadede Ukrayna’nın toparlanma rotası, ekonomik serbestleşmeye odaklanmalıdır. Bununla birlikte, şu anda vergilendirme, kolluk kuvvetleri ve çalışma mevzuatına ilişkin politikaların tam olarak nasıl olması gerektiği konusunda tartışmalar var. Yeni politikalar, Ukrayna’nın gelecekte AB’ye katılımını hesaba katmalı ve hükümetin savaş sırasında ve sonrasında altyapıyı yeniden inşa etmek için yaptığı artan harcamalarla uyumlu olmalıdır.
Ukrayna için liberalleşme yolu nasıl görünürse görünsün, Ukrayna’nın yaratıcı endüstrileri için ana kaldıraçlar ve büyüme noktaları var:
- Eğitim, beyin göçünü tersine çevirmek ve yeni pazarlara erişmek için girişimcilik becerileri çok önemlidir. Girişimler şunları kapsayabilir:
- üniversiteler ve yaratıcı işletmeler arasında daha yakın bağlar kurmaya yönelik planlar;
- yaratıcı profesyonellerin girişimcilik ve ihracat becerilerini artırmaya yönelik kurslar;
- okul öğrencilerinin gezileri ve çağdaş yaratıcı meslekler ve uygulamalarla tanışmaları için fon tahsis edecek olan ‘Yaratıcı Sırt Çantası’ programının başlatılması;
- yerel, bölgesel ve ulusal düzeylerde karar vericiler arasında yaratıcı endüstrilerde politika oluşturma becerilerinin geliştirilmesi.
- Ukrayna kültürel ve yaratıcı kurumlarının güçlendirilmesi. Savaş sırasında, Ukrayna’nın kültürel manzarasının çok çeşitli olduğu ve birçok fonları, STK’ları, faaliyet merkezleri, acil durum planları, ağları vb. olduğu ortaya çıktı. Bu kuruluşlar, geliştirilmesi ve güçlendirilmesi gereken acil koşullar altında inanılmaz bir dayanıklılık gösterdiler. Kapasite geliştirmelerinden bahsediyoruz: proje yönetimi, hibe yönetimleri, dijitalleşme, sektörler arası işbirliği becerileri vb. Ukrayna Kültür Vakfı, Ukrayna Kitap Enstitüsü ve savaş nedeniyle devlet fonlarından mahrum kalan diğer resmi kültür kurumlarının, program faaliyetlerinin geri kazanılmasını sağlamak da çok önemlidir.
- Savaştan sonra olası pazar asimetrilerini telafi etmek adına yaratıcı kurumlar için hedeflenen tedbirlere ihtiyaç vardır ve bunlar şirketlerin, Temel Performans Göstergelerine bağlanmalıdır. Tedbir paketi şunları içerebilir:
- Ukraynalı yaratıcı girişimlerin (örneğin moda ve tasarım markaları) alışveriş merkezlerindeki kira giderlerinin karşılanması;
- uluslararası sergi ve fuarlarda yer alan Ukrayna stantlarına destek verilmesi;
- yeni ticari arz ve talep zincirlerinin kurulmasına destek olunması (ihracat teşviki, ticaret misyonları, B2B toplantıları ve platformları);
- yaratıcı endüstrilerde Ar-Ge, yenilik ve ileri teknoloji için destek sağlanması;
- yayılma etkilerini en üst düzeye çıkaran yaratıcı endüstrilerdeki sektörler arası işbirliklerinin desteklenmesi (örneğin, sanatsal ve yaratıcı projeler TSSB ile başa çıkmaya ve Ukraynalıların ruh sağlığına fayda sağlamaya yardımcı olabilir).
- Altyapı. Rus saldırıları, Ukrayna’da ‘daha iyi inşa et’ ilkesine göre yeniden inşa edilmesi gereken 500’den fazla kültürel alanı yok etti. Ayrıca, yaratıcı endüstrilerin büyümesi için daha sürdürülebilir bir ortam yaratmak için yeni kültürel altyapı nesnelerinin (konser salonları, yaratıcı merkezler vb.) inşasına ihtiyaç var. Tam ölçekli savaştan önce, Kyiv School of Economics ile yaratıcı endüstri çarpanlarını hesapladık ve sermaye altyapısına yapılan yatırımların en yüksek gelirleri geri getirdiğini öğrendik. Ayrıca, çarpan sadece ekonomik etkiyi değil, aynı zamanda kültürel etkiyi de ilgilendirmekte. Örneğin, içerik oluşturma sürecinde insanların fikir alışverişinde bulunduğu yaratıcı platformlar çok önemlidir.
- Ukrayna kültürünün uluslararasılaşması ve küreselleşmesi. Ukrayna’nın yurtdışındaki varlığını daha sabit, sistematik ve görünür kılmak için diaspora ve yerinden edilmiş Ukraynalılar ile daha fazla projeye, Ukraynalı yaratıcıların yabancı sanatçılarla iş birliğine ve yabancı izleyiciler için kullanılabilir hale getirmek üzere, Ukraynalı yaratıcı içeriğin dijitalleştirilmesine ve çevrilmesine ihtiyacımız var.
Yaratıcı endüstriler, Ukrayna’nın seçtiği bir medeniyet yolunu onaylıyor çünkü yaratıcı sektörler yalnızca özgür bir ülkede var olabilir. Ulusları, devletleri, dilleri ve kültürleri için savaşan Ukraynalılar savaşın özgürlük karakterini somutlaştırıyorlar. Aynı zamanda, evrensel insan hakları ve haysiyet, çeşitlilik, eşitlik, adalet gibi değerler için mücadele ediyoruz. Ancak tek başımıza mücadele edemeyiz.
Sergiler, festivaller, konserler, akademik ve sanatsal projeler aracılığıyla Ukrayna kültürünü yurt dışında tanıtmamıza yardımcı olun. Ukraynalı üreticilerden satın alın ve yaratıcı uzmanlarımızdan hizmet sipariş edin. Sanatçılarımıza eğitim ve kapasite geliştirme fırsatları, misafirhaneler ve hareketlilik programları sunun. Reklam öğelerinin şirketlerini ayakta tutmasına yardımcı olun. Ukraynalı ortaklarınızı arayın ve tedarik, üretim veya işin diğer yönleriyle ilgili yardıma ihtiyaçları olup olmadığını sorun. Ukrayna yaratıcı endüstrilerini ve kültür kurumlarını desteklemek için yapılacak herhangi bir bağış çok yardımcı olur.
Bugün, dünya çapında kültür ve ekonomideki politika yapıcıların yaratıcı endüstrilerin gerçek anlamına, yani özgürlük ve demokrasinin ölçüsüne bağlılık göstermelerinin tam zamanı.
Bu konuşma, British Council Türkiye tarafından 24 Kasım 2022 tarihinde Zorlu PSM, Sky Lounge’da düzenlenen Yaratıcı Endüstriler Uluslararası Politika Forumu kapsamında, Ukrayna Kültür ve Bilgi Politikası Bakanlığı Politika Analisti Luiza Moroz tarafından gerçekleştirilmiştir. Forum hakkında detaylı bilgi ve forumun canlı kaydı bağlantıda yer alıyor. https://www.britishcouncil.org.tr/programmes/arts/creative-economy/international-policy-forum-creative-industries
