Kültürel ekonomistlerin bulguları ve sanatın ticari boyutu söz konusu olduğunda rakamların çokluğu bizi ürkütebiliyor. Bu nedenle yaratıcı endüstriler finansal raporlara biraz uzak kalarak çalışıyor ancak bir endüstri mühendisi olarak sanat tarihi ve teorisine ek olarak kültürel ekonomi okumaları yapıyor, sanat endüstrisinin önde gelen isimleriyle bu ekonomik bulguları tartışıyor ve yazılarımda aktarıyorum. Mümkün olduğunca az rakam kullanarak gelişmeleri aktarmaya özen gösteren bir yıl özeti hazırladım. Bu yıl benim için önemli olan, sizlerle paylaşmak istediğim en önemli konu şu: kadın sanatçıları görünür kılmaya dair ne kadar uğraş verilse de kadın sanatçılar hâlâ koleksiyonlarda erkek sanatçılara oranla daha az yer alıyor.
Bu yıl koleksiyonlar sanatçıların cinsiyetleri bağlamında daha az çeşitlilik gösteriyor ve erkek sanatçıların çalışmaları ağırlıklı olma eğiliminde ( erkek sanatçıların tüm koleksiyonlarda yer alma oranı yüzde 60)[1]. Bu tüm zamanlar ve tüm koleksiyonların eser seçimlerinde koleksiyonların içeriğini bu şekilde inşa ettiği anlamına gelmiyor, ve çoğu koleksiyonerin hangi eserlerin satın alacağını düşünürken sanatçının etnik kökeninden veya cinsiyetinden etkilenmediğini de zaten deneyimlerimizden biliyoruz, buna raporda yazılı olarak da yer verilmiş. Yine de, kadın sanatçıların eserlerinin müzayede ve galerilerde daha az erişilebilir olması veya daha az temsil edilmesi, koleksiyonlar üzerinde önemli bir etkiye sahip oluyor, rakamlar da bunu destekliyor. Bu nedenle kadın sanatçıları görünür kılmak için yapılan her çalışma çok değerli. Erkek olmayan sanatçıları daha görünür kılmak için meselenin üzerinde durmaya devam etmemiz gerekiyor.
Aşağıda rapordan bir grafik paylaştım, burada bölgelere göre koleksiyonların kadın-erkek sanatçı dağılım yüzdelerini grafik üzerinden inceleyebilirsiniz. Grafikte görebileceğiniz üzere tüm koleksiyonlarda yer alan erkek sanatçıların oranı yüzde 60 olmak üzere kadın sanatçılar koleksiyonlarda dünya çapında azınlıkta olsa da, bölgesel farklılıklar var. Kadın sanatçılarının eserleri Almanya, Fransa ve ABD gibi ülkelerde en yüksek seviyede, bu, kadın sanatçılar daha görünür olduğu için olabilir, en düşük koleksiyon kadın sanatçı oranlarında İtalya (yüzde 35) ve Çin ve Hong Kong (yüzde 36) gözüküyor.
Piyasanın tüm hacmine bakacak olursak, 2020 yılında Covid-19 pandemisinin de etkisiyle son 10 yıldır yaşanan en büyük durgunluğun ardından, küresel sanat piyasası 2021’de güçlü bir şekilde toparlandı. Yüzde 29 artışla tacirler ve müzayede evlerinin toplam satışlarıyla tahmini 65,1 milyar dolara ulaşırken 2019’daki pandemi öncesi seviyeler 2021’de aşıldı[2].
2020’deki tamamen çevrimiçi düzene geçiş, geçici kapanmalar, seyahat özgürlüklerinin kısıtlanması gibi durumların ardından pandemiye dair yeni normaller ve sonrasında hayatın olağan akışına dönüşüyle birlikte sanat piyasası 2021’i beklentilerin üzerinde tamamlamıştı. 2022 yılında daha rahat bir ekonomik atmosfer beklenirken yılın ilk yarısında dünyadaki farklı gelişmeler çeşitli endişeleri de beraberinde getirdi. Rusya’nın Ukrayna’ya karşı başlattığı savaş, iklim krizinin görülebilir sonuçlarındaki artış, enflasyon gibi küresel ekonomiyi etkileyen güncel sorunlar sanat piyasasının geleceğine dair de endişeler yarattı.
Gelgelelim 2022 kapanışa geçerken yılın bütün olumsuz gündemlerine rağmen sanat piyasası bir kez daha tüm endüstrilerden farklı olarak mevcut ekonomik gelişmelerden etkilenmediğini ispatladı. Kültürel ekonomist Clare McAndrew’un yayınladığı koleksiyoncuların oylarıyla şekillenen Art Basel ve UBS Küresel Koleksiyonculuk 2022 Araştırması rapor bulgularına göre 2019 sonunda elde edilen 30,5 milyar dolarlık sanat ithalat ve ihracat hacmi 2022’de aşıldı.
Küresel satışlarda, Art Basel ve UBS 2022 Sanat Piyasası raporuna göre 2020’de sanat piyasasındaki durgunluğun ardından endüstri daha önce hiç olmadığı kadar hızlı bir şekilde geleneksel modelleri geride bırakarak dijitalleşme yoluna gitti. Ardından, çevrimiçi müzayede satışlarının gündeme gelmesi, sanat fuarları ve OVR’lar[3] gibi modeller aracılığıyla sanat satışları yeni bir düzende gerçekleşti, bu da satış rakamlarına olumlu yansıdı. Pandemi sonrası güçlenen çevrimiçi pazar yüzde 7 büyüyerek 13.3 milyar dolara ulaştı. Çevrimiçi satışların tüm piyasanın satışlarında oranı yüzde 20’ye ulaştı.
Şubat ve Mart aylarında sanat kurumları, sanatçılar ve müzayede evleri, krizin ciddiyetini fark ederek Ukrayna’ya destek vermek için hızla harekete geçti. Daha geniş bir amaca yönelik bu taahhütler, sanat piyasasının ekonomik faaliyetinin hâlâ bir parçası olsa da, sanat dünyası aktörlerinin harekete geçme hızı ve gücü, izleyicileri için önemli olan konuları somut olarak kabul etme taahhüdünü gösterdi. Ne de olsa bu yardım müzayedeleri, giderek artan sayıda koleksiyoncunun alımlarını BIPOC[4], kadınlar veya LGBTQ+ sanatçılar gibi marjinalleştirilmiş topluluklar etrafında odaklamasına denk geliyor.[5] Bu yıl öne çıkanlar arasında Swann Galleries’in LGBTQ+ Sanat, Materyal Kültürü ve Tarihi satışı yer alıyor. Dördüncü edisyonu yapılan ve beşinci yılına giren satış, topluluktan sanatçıları, kreatifleri ve aktivistleri öne çıkarmaya devam ediyor. Bu yıl ayrıca LGBTQ+’lardan ilham alan dünyanın en büyük NFT sanat koleksiyonu Pride Icons, queer organizasyonlara 1 milyon dolar taahhüt ederek koleksiyonlarını satışa çıkardı.
2021’in kapanışı, 2020’yi yüzde 29 oranında aşarak 65.1 milyar dolarla gerçekleştirmesi piyasanın pandemi öncesi düzenden daha başarılı olduğu anlamına da geliyor. Bu toplam değerler müzayede ve özel satışlar olarak iki kırılımda incelenecek olursa, müzayede rakamları halka açık değerlerde bir yıl öncesine göre yüzde 47 arttı. Özel satışlar, geride bırakılan seneye oranla üçte bir oranında artış gösterdi. Tacir (dealer) pazarı yüzde 18 artışla kapandı.
Sanat piyasasının ülkelere göre dağılımı ise şu şekilde gerçekleşiyor, birinci sırada ABD, ikinci sırada Çin ve üçüncü sırada İngiltere. ABD pazarı yüzde 43 pay oranıyla, hâlâ piyasanın en güçlü merkezi olma niteliğini koruyor. Çin yüzde 20 ile ikinci sıradayken İngiltere yüzde 17 ile üçüncü sıraya geriledi. ABD pazarı 28 milyar, Çin 13.4 milyar ve İngiltere 11.3 milyar dolarla yılı kapadı. Fransa satışlarını yüzde 50 artırarak son 10 yılın en yüksek kapanışını 4.7 milyar dolarda noktaladı.
Sanat piyasasının 65.1 milyar dolarlık cirosunun dışında, sanat ve koleksiyon NFT’leri önemli bir büyüme gösterdi. Bu iki kategorinin Ethereum, Flow ve Ronin blokzincirleri üzerindeki NFT platformları 4.6 milyon dolardan 11.1 milyon dolara yükseldi. Sanatla ilgili NFT’lerin satış değeri 2019-2022 arası her yıl yüz kattan fazla artarak 2,6 milyar dolara ulaştı. The Art Newspaper’a konuşan Art Basel’in görev süresi sona eren küresel direktörü Marc Spiegler, “Geçen yıl, kriptonun zirve yaptığı dönemde, fuar sonrası araştırmamız, Art Basel Miami Beach’e katılan yaklaşık bir düzine galerimizin ödeme olarak kripto para birimlerini kabul ettiğini gösterdi. Son dalgalanma göz önüne alındığında, sayıların yükselmediği ve hatta düşebileceği varsayılabilir” diyor.
Pazarın son zamanlarda daha dijital odaklı hale gelmesinin önemli bir potansiyel faydası yeni koleksiyonerler için satış kolaylığı sağlaması ve erişilebilirliğiydi. Dijitale olan talepteki artış 2021’de NFTler aracılığıyla sektöre olan ilgiyi artırmanın önemli bir yolu olarak görüldü. Farklı sektörlerden önemli ölçüde teknoloji sektörlerinden ve kripto para birimlerinde kazanç elde etmiş koleksiyonerleri sanat NFT’leri almaya yönlendirmek motivasyonuyla hareket edenler oldu. Kripto para şirketlerinin yüksek profilli iflasları ve önemli ölçüde küçülen NFT pazarının ortasında, bazı sanat dünyası aktörleri satışa sunulan eser bazında geri çekilirken koleksiyonerler ise NFT sanata ilgiyle yaklaşmaya ve yatırım yapmaya devam ediyor. Art Basel ve UBS Küresel Koleksiyonculuk 2022 Araştırması rapor bulgularına göre 2022’nin ilk yarısında aşağı yönlü dış piyasanın aksine, koleksiyonerler bu sektöre sürekli ilgi göstermeye devam etti. Dijital sanat toplam harcamalarının yüzde 17’sini oluşturdu, yüzde 10’u ise NFT sanattan oluştu. Sanat tabanlı NFT’ler için yapılan harcamalar arttı. Araştırmaya katılan koleksiyonerlerin yüzde 12’si bu segmente 1 milyon dolardan fazla harcama yaptı.
Pandemi sırasındaki etkinlik iptalleri ve çeşitli ertelemelerin ardından, birkaç büyük koleksiyon müzayede bloğuna ulaştı. Özellikle, Kasım ayındaki Paul G. Allen koleksiyonu satışı, en üst düzey beş eserinin her birinin 100 milyon doların üzerinde satılmasıyla tüm rekorları alt üst etti. Bu yılki diğer dudak uçuklatan satış rekorları arasında, enflasyon yükselirken ve dünya bir resesyona hazırlanırken bile, en azından piyasanın tepesindeki alıcıların hâlâ hevesli olduğunun bir işaretiydi.[6] Küresel en yüksek varlık incelemesini her yıl yayınlayan Forbes’a göre, milyarderlerin sayısında 2021’in aynı dönemine göre hafif bir daralma olurken, toplu servetleri de 400 milyar dolar azaldı.[7] Bu durum henüz sanat piyasasında bir çentik açmadı.
UBS sanat piyasası raporu yazarı Dr. Clare McAndrew’un raporun önsözünde teşekkür ettiği ve çalışmalarından faydalandığı isimlerden biri olan ekonomi profesörü Olav Velthius, yıllardır kültürel ekonomiye değerli katkıları bulunan önemli bir isim ve kapsamlı çalışmalarıyla bu alanda kaynak kitapların yazarı. Velthius, Art Newspaper’a geçen ay verdiği röportajda küresel piyasayı2022 yılı için şöyle ifade ediyor: “Daha çeşitli ve esnek bir küresel sanat sistemi için, tek bir kurumsal plan setine yönelik dar odak noktasının açılması gerekiyor. Bu, otomatik olarak geleneksel, zanaat odaklı veya yerli sanatın değerlerini tanıyan daha kapsayıcı ve daha az hiyerarşik bir sanat anlayışına yol açacaktır. Nihayetinde, küresel bir sanat sisteminin sürdürülebilir kalması için güç dengesizliklerini ele alınmak gerekiyor.”[8]
[1] Art Basel ve UBS’in hazırladığı sanat piyasası raporuna göre https://www.artbasel.com/about/initiatives/theartmarket2022pdf
[2] Art Basel ve UBS’in hazırladığı sanat piyasası raporuna göre https://www.artbasel.com/about/initiatives/theartmarket2022pdf
[3] Çevrimiçi görüntüleme odaları (OVR), temel ayrıntılarla (sanatçı, unvan, tarih vb.) açıklanan eserlerin doğrudan dijital fotoğraflarını içeren basit web sitelerinden, editoryal içerik ve hatta bazen piyasa verileri açısından zengin, yüksek üretim değerli hedeflere kadar çeşitlilik gösterebilir. Devam eden projeler veya yalnızca bir haftalık taahhütler olabilirler; kişisel galeri programlamanın çevrimiçi şubeleri olabilir veya tamamen bağımsız çabalarla oluşturulabilirler. (https://news.artnet.com/market/online-viewing-room-questions-1828287)
[4] BIPOC: Black, indigenous, person of color. Beyaz olmayan kişileri tanımlamak için kullanılan kısaltma.
[5] https://www.artsy.net/article/artsy-editorial-5-trends-defined-art-market-2022
[6] artsy.net/article/artsy-editorial-5-trends-defined-art-market-2022
[7] https://www.forbes.com/billionaires/
[8] https://www.theartnewspaper.com/2022/11/03/crisis-what-crisis-global-import-and-export-of-art-set-to-hit-record-levels-by-the-end-of-2022-according-to-art-baselubs-report
Bu yazıyı beğendiniz mi?
Argonotlar Telif Kumbarası desteğinizi bekliyor!
Çok sesli ve bağımsız güncel sanat yayını Argonotlar, 2025 yılı yazar telifleri için okurlarını desteğe çağırıyor.
Siz de kampanyaya tek seferlik 750₺, 1000₺ ve 2000₺ olmak üzere üç farklı kategoriden sizin için en uygun olanını seçerek destek olabilirsiniz.
