Türkiye kültür sanat ortamı 2023’te meydana gelen depremler ve genel seçimler gibi birçok olaydan olumsuz şekilde etkilendi. Galeriler, müzeler, yayınevleri, organizasyonlar, kurum ve kuruluşlar, birçok defa etkinliklerini iptal etmek, ötelemek, kısıntıya/kesintiye gitmek zorunda kaldı. Bunun politik, sosyal ve ekonomik anlamda birçok farklı nedeni söz konusu. Böyle bir iklim ve tarihsel süreçte kültür sanat hayatındaki bu tür olumsuzluklar da elbette oldukça doğal. Söz konusu tüm bu meselelerin izlerini 2023 sanat yayıncılığı üzerinden ele almak da bu anlamda mümkün.
Öncelikle 2023 yılının Türkiye’de yayıncılar açısından genel anlamda iyi geçmediği ifade edilebilir. Pandemi sonrası süreçte özellikle ekonomide de birtakım denemeler söz konusuyken bir iyiye gitme beklentisi vardı. Ancak yine birçok nedenle yayıncılık, 2023 yılında büyük bir yara aldı. Buna yerel kâğıt krizi, ekonomik belirsizlikler gibi yerel nedenlerle birlikte dünyada da kendisini yoğun bir şekilde hissettiren politik gerginlikler eklenebilir. Böyle bir ortamda birçok butik yayınevi kapanma yoluna giderken büyük yayınevlerinin ise daha az kitap basmayı tercih ettikleri belirtilebilir. Yayınevlerinin kendi içlerinde işten çıkarma, alt markaları/yayınları kapatma, daha az sayıda kitap basma (salt basılan kitap sayısını azaltma değil, aynı zamanda baskı başına matbaada üretilen kitap adet sayısını da düşürme) gibi yollara gittiği kamuoyunda meydana gelen tartışmalar üzerinden de dile getirildi.
Yayınevlerine benzer bir şekilde galeri, müze ve sanat kurumlarının da hem yayın hem de kurum içeriği (sergi, konser, atölye, etkinlikler gibi) bir daralmaya gittiğini gördük. Uzun süre iptal edilen etkinlikler, kapalı tutulan alanlar, ertelenen sergiler söz konusu oldu. Nitekim bu konunun bir uzantısı olarak sanat kurum ve kuruluşlarının sanat yayıncılığına ayırdıkları bütçelerin düştüğü de görüyoruz. Geçtiğimiz yıllarda hemen her sergisi için bir katalog, kitap veya en azından broşür yayımlayan kurum ve kurumlar, bu yıl matbu malzemeden uzaklaştı. Kimi dijital bir yayın hazırlamayı tercih etti, kimi ise salt basın bülteniyle yetindi. Dolayısıyla 2023 yılı içerisinde geçtiğimiz yıllara göre daha az sanat yayını yayımlandı.
Cumhuriyetin 100. yılı Türkiye’de sönük bir şekilde geçerken, birçok yayınevleri bu yıla özel kitap yayımladı. Kültür Bakanlığı, AA ve İBB gibi büyük kamu kurumlarındayda yayın anlamında büyük bir seferberliğin söz konusu olmadığı söylenebilir. Tam tersi bağımsız yayın ve yayınevlerinin bu yıla özel derleme ve telif kitaplara daha fazla yer açtığını görüyoruz. İletişim, Doğan, Everest, Can, Mundi, Ötüken, İş Bankası Yayınları, Yapı Kredi Yayınları gibi yayınevleri, bu konuda kamu kurumlarına göre daha aktif bir çalışma yürüttü. Anadolu Ajansı Türkiye ve Dünyada 100 Yıl’ı yayımladı, Kültür Bakanlığı ve İBB ise 100. yıla yönelik özel bir yayın gerçekleştirmedi.
Son olarak, tüm bunlara rağmen galeri, müze, kurum ve kuruluşların 2023 yılı içerisinde değerli kitaplar yayımladığı, yayınevlerinin de bu anlamda sorumluluk aldığı ifade edilebilir. 2023’ün öne çıkan kültür-sanat kitaplarını derlerken farklı türden çalışmalara, telif-tercüme dengesi gözetmeye özen gösterdik.
Sarkis, 100. Munch’tan Sonra / After Munch, DİRİMART
Sarkis’in 2 Eylül – 15 Ekim 2023 tarihleri arasında Dirimart Dolapdere’de gerçekleşen “85 Çığlık: Munch’tan Sonra” sergisi kapsamında yayımlanan bu kitap, sanatçının 2014-2015 yıllarında ürettiği 100 adet yağlıboya çalışmaya odaklanıyor. Sarkis’in ilk olarak çocukluk yıllarında bir gazete parçasında gördüğü ve hayatı boyunca onun peşinden gelen Çığlık tablosunun kendisinde ne tür bir etki bıraktığı düşüncesinin peşinden giden sergi ve kitap, Munch ile Sarkis’i derin bağlarla birbirine ilişkilendiriyor. Sarkis, bu yağlıboya serisinde insan çığlığının hızını yakalamaya çalışırken bu süreci beyaz ve kırmızı renk boya tüpleriyle tuvale işlemeye özen gösteriyor. Fırça kullanmadan, doğrudan boya tüplerinden tuvale aktarılan görüntüler, bir çığlık süresince Sarkis’in el hareketlerine ve düşünsel iklimine odaklanıyor.
Nuri Kuzucan, PASAJ, Arter
Nuri Kuzucan’ın Arter’de gerçekleşen aynı isimli sergisinin yayını olan PASAJ, sanatçının eski ve yeni üretimlerini bir araya getiriyor. Duygu Demir, Tarkan Okçuoğlu, Asuman Suner ve Hakan Tüzün Şengün’ün bu kitap için özel olarak kaleme aldıkları, sanatçının üretimini farklı bakış açılarından yorumlayan metinlere ev sahipliği yapan kitapta ayrıca serginin küratörlüğünü üstlenen Nilüfer Şaşmazer’in Nuri Kuzucan ile gerçekleştirdiği bir söyleşi de yer alıyor.
John Craxton, Işığın Peşinde, Meşher
Ian Collins’in John Craxton: Hayatın Lütufları kitabı, sanatçının yaşamını farklı noktalardan ön plana çıkarmasıyla dikkat çeken bir çalışma. Collins, kitap boyunca bir yandan Craxton’ın hayat hikâyesine odaklanırken öte yandan sanatçının kişisel yaşantısıyla üretimleri arasındaki doğal ilişkiye vurgu yapıyor. Sanatçının çoğunlukla İngiltere ve Ege kıyılarında geçen yaşamı, ona ve dönem Avrupası’na dair ayrıksı bir yaklaşım biçimini de beraberinde getiriyor. Collins, Craxton’ın yaşamı ile sanatını bütünlüklü bir şekilde ele alırken 20. yüzyıla farklı bir pencereden bakıyor.
Craxton’ın Meşher’de gerçekleşen “John Craxton: Işığın Peşinde” sergisine paralel bir şekilde yayımlanan aynı başlıklı kitap ise sanatçının üretim pratiğini ön plana çıkarıyor. Serginin küratörlüğünü de üstlenen Ian Collins, özellikle sanatçının Ege bölgesinde geçen günlerine ve söz konusu bugünlerin onun sanatına olan etkisine vurgu yapıyor.
Bengü Aydın Dikmen, İnkılabı Nakşedecek Resimler: Tek-Parti Döneminde Resim ve Siyaset, İletişim Yayınları
Tam da cumhuriyetin 100. Yılı tartışmaları sürerken Bengü Aydın Dikmen’in bu kitabı, tek parti döneminde hükümetin nasıl bir resim politikası güttüğü sorunsalının peşinden gidiyor. Cumhuriyetin kurucu değer ve kişilerinin resimle siyaseti nasıl ilişkilendirdiği, sanata nasıl bir alan açtıkları, ne tür değer ve düşüncelerin peşinden gittiği bu kitapta tartışmaya açılıyor. Erken Cumhuriyet’in resimde “zevki yaymak”, “resmi yükseltmek”, “estetik modernist anlayışı benimsemek” üzere yola çıktığını belirten Bengü Aydın Dikmen, “inkılabı nakşetme”nin en az inkılabı gerçekleştirmek kadar önemli bir mesele olduğunun altını çiziyor.
Nilüfer Öndin, Cumhuriyet’in Kültür Politikası ve Sanat (1923-1950), Hayalperest Kitap
Nilüfer Öndin’in Cumhuriyet’in Kültür Politikası ve Sanat (1923-1950) başlıklı bu çalışması, Bengü Aydın Dikmen’in İnkılabı Nakşedecek Resimler çalışmasına paralel bir şekilde değerlendirilebilir. Türkiye’nin çağdaşlaşma serüveninde resim ve sanata nasıl bir yer açıldığı sorunsalının peşinden giden Öndin, erken dönem Cumhuriyet’in kültür politikaları üzerinde duruyor. 1923-1950 yılları arasına odaklanan çalışma, sanatsal olgunun diğer kültürel verilere paralel bir şekilde topluma nasıl sunulduğu ve bu konunun dönem hükümeti bağlamında nasıl bir anlam ifade ettiğini irdeliyor. Nilüfer Öndin ve Bengü Aydın Dikmen’in telif çalışmaları, cumhuriyetin 100. yılında kurucu değer ve isimlere yönelik araştırmalarıyla farklı bir değer ifade ediyor.
Hayalperest Kitap’ın 2023 yılı içerisinde yayımladığı sanat kitapları arasında ise Marcus Graf’ın Modern ve Çağdaş Sanat Kafası, Erwin Panofsky’nin İdea: Antik Sanat Kuramının Kavramsal Tarihine Bir Katkı’sı, E. Osman Erden’in Modern Sanatın Kısa Tarihi ve David Hopkins’in Modern Sanattan Sonra (1945-2017)’si yer alıyor.
Esra Aliçavuşoğlu ve Ayşe H. Köksal, Türkiye’de Sanatın Tarihi: Müze, Tellekt
Esra Aliçavuşoğlu ve Ayşe H. Köksal tarafından derlenen Türkiye’de Sanatın Tarihi: Müze başlıklı kitap, sanat tarihi yazımına dair yeni bir açılım geliştiriyor. Türkiye’de sanat tarihi çalışmalarının belirli alanlara odaklandığını, birbiriyle bütünleşmeyen ve diyaloga girmeyen çalışmalardan meydana geldiğini iddia eden yayın, çeşitli tartışma ve bunlara dayanan kimi çapraz okumalar aracılığıyla bütünlüklü ve kapsamlı bir sanat tarihi yazımı önerisinde bulunuyor. Tellekt tarafından yayımlanacak bir dizinin ilk kitabı olan Türkiye’de Sanatın Tarihi: Müze’de Tarkan Okçuoğlu, Filiz Yenişehirlioğlu, Özge Gençel, Ali Kayaalp, Esra Yıldız, Vasıf Kortun, Halil Ethem, Güler Bek Arat’ın metinleri yer alıyor.
Serseri Mayın: Gürel Yontan, Salt
Vasıf Kortun ve Sezin Romi tarafından hazırlanan Serseri Mayın, Salt’ın 1950’lerden günümüze Türkiye sanat tarihi odaklı araştırmaları kapsamında yayımlandı. Gürel Yontan ile gerçekleştirilen kapsamlı bir söyleşiye paralel bir şekilde Defne Kırmızı ve Erman Ata Uncu’nun yazılarının yer aldığı kitap, Yontan’ın sanat anlayışına farklı noktalardan ışık tutuyor. Adını Yontan’ın kendi kuşağından sanatçıların çalışmalarına yön verme çabası için yaptığı benzetmeden alan kitap, sanatçının uzun yıllara yayılan üretimleri odağında Türkiye sanat ortamına dair de derin bir kesit sunmayı amaçlıyor.
Salt Araştırma Fonları tarafından 2013-2023 yılları arasında desteklenen 74 projenin dökümünü bir araya getiren Salt Araştırma Fonları 2013-2023 e-yayını da bu yıl yayımlandı. Salt’ın internet sitesi üzerinden ücretsiz bir şekilde erişilebilen yayın, fon kapsamında 2013-2023 yılları arasında yürütülen çalışmaların kaydını tutuyor.
Nazlı Yıldırım, Seninle Başım Dertte, Onagöre
Nazlı Yıldırım’ın Seninle Başım Dertte kitabı kurgusal bir hikâyenin peşinden gidiyor. Birbirleriyle artık asla tanışamayacak bir anne kızın hikâyesini merkezine alan kitap, okuyuculara post-mortem bir yüzleşme vadediyor.
Esra Özgüroğlu’nun Balat’ta fotoğrafladığı karanlık ve kırılgan bir dünya imgesinin peşinden giden Cave Canem ise Onagöre’nin 2023 yılı içerisinde yayımladığı bir diğer eser olarak dikkat çekiyor.
Wednesday Society: The Couch of Meret O., ArtUnlimited
Art Unlimited’in Belrik merkezli bir kolektif olan House of Taswir’le birlikte yayına hazırladıkları Wednesday Society: The Couch of Meret O. (Çarşamba Topluluğu. Meret O.’nun Kanepesi), aynı başlıklı yazı dizisinin yeniden kurgusundan oluşuyor. Sanatçılar, düşünürler, yazarlar ve gezginler arasındaki söylemlerden hareketle oluşturulan kitap, okurlara güncel sanat sergileri, sanatsal araştırmalar, görsel şiir ve psikanalitik teori ye dair yeni ufuklar açmayı vaat ediyor. İngilizce yayımlanan kitabın editörlüğünü House of Taswir’in kurucusu A. S. Bruckstein ile Art Unlimited dergisinin genel yayın yönetmeni Merve Akgün üstleniyor.
Bruno Munari, Kare Daire Üçgen, Ketebe
İtalyan tasarımcı Bruno Munari’nin Kare Daire Üçgen’i, özünde sanatçının farklı dönemlerde yayımladığı üç kitabı bir araya getiriyor. Şekiller üzerine ilk çalışmalarını 1960’ların başında gerçekleştiren Munari, bu süreçte elde ettiği verileri sırasıyla Daire, Kare ve bu eserlerden 10 yıl sonra yayımladığı Üçgen’de bir araya getiriyor. Antik Yunan ve Mısır’dan yola çıkarak geometrik form ve şekillerin izini süren Munari; Buckminster Fuller, Le Corbusier ve Alvar Aalto’nun eserlerinden de faydalanarak ilahi bir form arayışına girişir. Sanatçının bu arayışının bir tür izdüşümü olarak nitelendirilebilecek çalışma, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra kitap tasarımına odaklanan Munari’nin ne tür bir anlayış ile hareket ettiğini göstermesi bakımından da özel bir yerde duruyor.
Erkan Doğanay’ın Türk Resminin Yüz Bir Yüzü, 101 ressamdan seçilen 101 portre aracılığıyla Türk sanat tarihine dair bir rehber, katalog, okuma denemesi olarak yine Ketebe’den çıkan bir diğer özel çalışma olarak değerlendirilebilir.
Maury Vaughan & Melike Taşçıoğlu Vaughan – Elinin Emeği, Gözünün Nuru, Ofset Yapımevi
SAHA’nın SAHA Sürdürülebilirlik Fonu 2023 kapsamında destek verdiği yayınlardan biri olan Elinin Emeği, Gözünün Nuru, sanatçıların Eldem Sanat Alanı’nda gerçekleştirdiği aynı isimli sergiye eşlik ediyor. Parçalı bir anlatı sunarak gizemli bir kadının hayatını sanat, zanaat, biyografi ve toplumsal yorumlar aracılığıyla yeniden kurmaya çalışan ikili, benzer bir tutumu sergiye paralel bir şekilde Elinin Emeği, Gözünün Nuru başlıklı yayında da güdüyor.
SAHA, 2023 yılı içerisinde Elinin Emeği, Gözünün Nuru’nun yanı sıra yayın desteği verdiği diğer eserler arasında Nasan Tur’un hunted’ı, Alper Aydın’ın Fata Morgana’sı ve Fatma Bucak’ın While the Dost Quickly Falls’u yer aldı.
Antonio Cosentino, Antonio Cosentino’nun Objektifinden İstanbul Atlası Gültepe – Kınalı 1996 – 2023, İBB Yayınları
Antonio Cosentino’nun İstanbul Atlası, sanatçının 1996-2023 yılları arasında İstanbul’un iç çeperlerindeki mahallelerde çektiği fotoğrafların izini süren bir çalışma. Sanatçının bu süreçte çektiği binlerce fotoğraf arasından yaptığı bir derlemeye odaklanan çalışma, gerek bu tarihsel aralıkta İstanbul’un nasıl dönüştüğüne gerekse sanatçı dikkatinin bu süreçte neleri yakalamaya özen gösterdiğini ortaya koymasıyla dikkat çekiyor. Kentin kıvrımlarında yakaladığı canlı görünümü kendine mal ederek onunla başa çıkmanın yollarını arayan Cosentino, İstanbul’un 30 yıllık dönüşümünü de gözler önüne seriyor.
Kae Tempest, Bağlar Üzerine, Onagöre
Bağlar Üzerine yılın son ayında Onagöre’nin ilk çeviri kitabı olarak yayımlandı. Şiir, müzik ve sahne performansını birleştiren kendine özgü sanatıyla Kae Tempest güncel şiir ve müzikte önemli bir figür olarak görülüyor. Tempest’ın kendi sanatçı kimliği üzerinden gün yüzüne çıkardığı kitap; yaratıcılık, yaratıcılığın beraberinde getirdiği birlikte hareket etme dürtüsü ve sanatın dinamikleri üzerinde duruyor. Çalışmalarında özellikle sosyal ve politik konular üzerinde duran Tempest, kimlik ve insan deneyimi gibi başlıklar etrafında durarak sanatın çok daha geniş meseleleri bünyesine dahil etmesine olanak tanıyor. Mina Çakmak tarafından çevrilen kitabın editörlüğünü Deniz Başar, tasarımını ise İrem Yıldırım üstleniyor.
Gözden kaçmaması gereken sergi katalog ve kitapları
Ebru Döşekçi, Kimse Bilmez
Gelecek Hatıraları, Pera Müzesi
Isabel Muñoz: Yeni Bir Hikâye, Pera Müzesi
Yıldız Moran: Gölgenin Nezaketi, Galeri Nev
Mehtap Baydu: Henüz Orman Çıplaktı, Galeri Nev
İz Öztat, Yumuşak Karın, Zilberman Gallery
Yekhan Pınarlıgil, 2019, Zilberman Gallery
Neriman Polat, Çatısız, Zilberman Gallery
Fatoş İrwen, Sûr, Zilberman Gallery
Suretimin Resmidir: Dr. Şükrü Bozluolcay Koleksiyonu’ndan Sanatçı Atölyeleri ve Otoportreler, Bozlu Art Project
İyileşme Olasılıkları – Fısıldama Metotları, YKY
Cumhuriyet’in İlk Yılı (29 Ekim 1923 – 29 Ekim 1924), YKY
Göz Alabildiğine İstanbul: Beş Asırdan Manzaralar / Istanbul as Far as the Eye Can See: Views across Five Centuries, YKY
Bir İdealin Peşinde: Atatürk ve Alaca Höyük, YKY
Aphrodisias’ın Büyülü Dünyası – İzzet Keribar Fotoğraflarıyla, YKY
İş Bankası Resim Heykel Müzesi Katalogu, İş Bankası Kültür Yayınları
Bina Bina İçinde, İş Bankası Kültür Yayınları
Yeniden basımı yapılan kitaplar
Sigmund Freud, Sanat ve Sanatçılar Üzerine, Telemak
Walter Benjamin, Teknik Olarak Yeniden Üretilebilirlik Çağında Sanat Eseri, Can Yayınları
Susan Sontag, Başkalarının Acısına Bakmak, Can Yayınları
Susan Sontag, Yoruma Karşı, Can Yayınları
Susan Sontag, Fotoğraf Üzerine, Can Yayınları
Daha fazla Argonotlar içeriği için:
- 📩 Argonotlar haftalık güncel sanat bültenine abone olarak 3000+ kişilik topluluğmuzun bir parçası olun: E-posta adresinizle ücretsiz kaydolun
- ✍️ 2024 yılı Argonotlar Telif Kumbarası kampanyamız yayında. Telif Kumbarası’na destekte bulunarak Argonotlar Almanak 2023’ün basılı kopyasına sahip olabilirsiniz:
- Argonotlar ekibinin seçkisiyle 2023’ün öne çıkan sergilerine bağlantıdan erişebilirsiniz.
- 2022 yılının öne çıkan sanat kitaplarına bağlantıdan erişebilirsiniz.
