Müze tanımı, geçtiğimiz günlerde Prag’da düzenlenen 26. Uluslararası Müzeler Konseyi (ICOM) Genel Konferansı çerçevesinde bir araya gelen ICOM Genel Kurulu üyelerinin oybirliğiyle aldığı kararın ardından 50 yıl sonra ilk kez önemli ölçüde değişmiş oldu.
Dünya çapındaki 500’den fazla müzenin temsilcisi, Çek Cumhuriyeti’nin başkentinde gerçekleştirilen ICOM Olağanüstü Genel Kurulu’nda yeni tanımın kabul edilmesini görüştü. Yeni müze tanımı için yapılan oylamada üyelerin %92’si yeni tanımın lehinde oy kullandı. Böylece ilk kez “kapsayıcılık”, “erişilebilirlik”, “sürdürülebilirlik” ve “etik” gibi ifadeler tanım içerisinde yer almış oldu.
ICOM’un başkanı Alberto Garlandi, yeni tanımın “tüm dünyadaki müzeler için ortak bir zemin” oluşturduğunu belirterek “Bu yeni tanım, günümüzde müzelerin işlevi açısından yaşanılan bazı büyük değişimlerle uyumlanmış oldu. Değişmek zorundaydık. Gerçekten de bu kararın tüm dünyada müzelerin işlevi açısından bir ilerleme sağlayacağını düşünüyorum,” dedi.
Söz konusu yeni tanımın tam metni ise şöyle:
Müze, somut ve somut olmayan mirası araştıran, bir araya getiren, koruyan, yorumlayan ve sergileyen, kâr amacı gütmeden topluma hizmet eden kalıcı bir kurumdur. Halka açık, erişilebilir ve kapsayıcı yapılarıyla müzeler, çeşitliliği ve sürdürülebilirliği teşvik eder. Etik ve profesyonel bir anlayış ve toplulukların katılımıyla şekillenen iletişim ve işleyişleriyle, eğitim, keyif, düşünce ve bilgi paylaşımı içeren çeşitli deneyimler sunarlar.
Bu yeni tanım UNESCO tarafından da benimsenecek ve dünya çapındaki yeni özel galeri ve kurumların kendilerini resmi olarak bir müze olarak tanımlayıp tanımlayamayacaklarını belirlemeye yardımcı olacak.
Yeni bir tanımda karar kılmak çok kolay olmadı. 2019 yılında, ICOM’un Japonya’nın Kyoto kentindeki son konferansında, Genel Kurul tarafından oylama yapılmadan önce bir taslak tanım üzerinde fikir birliğine varılamadı. Bu sebeple, müzenin 1970’lerde yaratılan ve en son 2007’de değiştirilen eski tanımının değişmediği anlamına geliyordu.
Müze tanımı için çalışan daimi komite “ICOM Define” (ICOM Tanım)’ın eş başkanı Bruno Brulon, verdiği demeçte, “Eski tanım ne ICOM’un ne de dünyadaki müzelerin gerçekliğini yansıtıyordu,” diye belirtti.
Brulon, ayrıca, yeni tanımın kaçınılmaz bir müzakere sürecinin sonucu olduğunu dile getirdi ve “Sonunda uzlaşma sağlandı. Çok farklı bakış açılarına sahip insanlarla konuşmak ve onları dinlemek zorunda kaldık. Bazı insanlar ülkesine geri iade gibi bir terimin çok politik bir kelime olduğunu düşünüyor. Ancak her ne olursa olsun bu yeni tanım da bence oldukça ilerici bir ifade,” dedi.
Kabul edilen bu yeni tanımda başta sömürgesizleştirme, ülkesine geri gönderme ve iade etme gibi ifadeler olmak üzere günümüzde dünya çapındaki birçok müzenin temel sorunlarına dair ifadelerin bu sefer de yer alamadığını belirtmek gerek.
Bu nedenle de ICOM’un kendi Ulusal Komitelerinin sözcüleri de dahil olmak üzere hatırı sayılır bir kesim, tanımın yeterince ilerici olmadığını ve bu durumun böyle sonuçlanmasının, belki de müze topluluğundaki görece daha muhafazakâr yapıların fikir birliği yapmış olmalarının bir sonucu olduğunu düşündüklerini belirtiyor.
Kore’nin Seul kentindeki Iron Museum’un kurucu direktörü ve ICOM Kore’nin başkan yardımcısı Inkyung Chang, yeni tanım hakkında yapılan bir panel tartışmasında “Dürüst olmak gerekirse, benim için yeterince ilerici değil ama ortak bir nokta bulmamız gerekiyor. Bu aşamadan sonra artık herhangi bir müze bu tanımı alıp kullanabilir. Kendisine uyarlayabilir. Belki yeterince güçlü bir tanım değil ama isterseniz siz bu tanımı alıp müzenizde etkili şeyler yapabilirsiniz,” şeklinde konuştu.
Kenya Ulusal Müzeleri Geliştirme müdürü ve ICOM Uluslararası Komiteleri sözcüsü Muthoni Thangwa ise aynı panel sırasında söz alarak yeni tanımın oluşturulması sürecine saygı duyduğunu belirtip, “Biz değişimi seçen nesiliz. Zaman dönüşüm zamanıdır. Artık müze fikrini yeniden düşünmenin zamanı geldi” diye ekledi.
Ancak Thangwa, “erişimden kaldırma” teriminin (bir sanat eserinin veya eserin bir müzenin koleksiyonundan, genellikle alındığı yere geri göndermek üzere kalıcı olarak kaldırıldığı süreç) yeni tanımın içerisinde yer almaması veya bir şekilde tanınmaması hususundaki eleştirilerini de dile getirerek sözlerine devam etti. Bir zamanlar sömürgeleştirilmiş ve şimdi bağımsız uluslara ait eserlerin erişimden kaldırılmasının dünya çapında gerçekleştiğini, ancak bu durumun ICOM tarafından yeterince tanınmadığını söyledi.
“Burada oturmuş neyin müze olması gerektiğini ve neyin müze olabileceğini tartışıyoruz, ancak içinde bulunduğumuz yaşam ve dünya ve dünyadaki mevcut aktivizmin gücü yeni bir müze anlayışını harekete geçirdi bile. O yeni müze orada bir yerlerde var,” dedi. “Biz tanımlasak da tanımlamasak da o çoktan bir devinim halinde ve yakın zamanda gerçek olacak. Bizim sektörümüzün geleceği bu.”
İngiltere’deki British Museum, Almanya’daki Humboldt Forumu ve ABD’deki Smithsonian Enstitüsü’yle ilgili son dönem yaşanan iade süreçlerinden örnekler veren Thangwa, “Umarım bir aşamada müze tanımı dünyada meydana gelen erişimden kaldırma süreçlerinin ilerisinde bir noktada olabilir,” dedi ve “Bu değerli eserlerin iade edileceği toplulukları yeterince düşünmüyoruz. Bu topluluklar bu eserleri kendi yaşam kültürlerine yeniden dahil etmek zorundalar ve bu durum erişimden kaldırmaktan çok daha zor. Bunun farkına varmalıyız,” diye ekledi.
Yeni müze tanımının geliştirilmesi aynı zamanda kuruluşun tarihindeki en büyük sosyal erişim projesinin bir sonucu. ICOM’un 50.000’den fazla üyesini kapsayan ICOM Ulusal Komitesinden 126 müze temsilcisi, 18 aylık bir süre boyunca birlikte çalıştılar ve de “ICOM Define” komitesi tarafından düzenlenen dört farklı istişare turunda bir araya geldiler. Böylece yeni tanımın geliştirilmesi sürecinde Afrika, Latin Amerika ve Asya Pasifik’teki müzelere kapsamlı bir şekilde danışılmış oldu.
Yeni tanımın pratikte nasıl uygulanacağına ilişkin ayrıntıların üzerinde bir süre daha çalışılması gerekecek gibi görünüyor. Bununla beraber ICOM yaklaşan Olağan Genel Kurulu için çalışmalara başlamış durumda. Yakın zamanda yapılacak olan genel kurulda ICOM için yeni bir başkan ve yönetim kurulu seçilecek ve ardından da “yeni tanımın uygulanması ve benimsenmesi için sonraki adımları belirlemek üzere” bir araya gelinecek.
Çeviri: Erdem Gürsu
Kaynak: The Art Newspaper
